Brutalizm w Europie - zapomniana i niechciana architektura

Pierwszy mój post będzie dotyczył Brutalizmu, o którym miałem już okazje pisać dla portalu Twojaeuropa.pl. W gruncie rzeczy to tylko lekkie rozwinięcie tamtego tematu, więc jeżeli ktoś czytał tamten artykuł to zbyt dużo nowych informacji tu nie odnajdzie (takie osoby odsyłam do wątku na forum - informacja na końcu artykułu)


Krótka opowieść o architekturze, która często ginie na naszych oczach. Brutalizm w Europie.

Architektura, oprócz oczywistych funkcji użytkowych może być także formą ekspresji twórcy. Gdyby tak nie było, to nie powstałoby wiele różnorodnych stylów architektonicznych. Część z nich jest łatwo rozpoznawalna, o części uczymy się w szkole – do żadnej z tych grup nie należy brutalizm, w Polsce praktycznie nieznany i nie cieszący się zbyt wielką estymą.  Odrzucenie brutalizmu, jako wartości nawet historycznej to także trend widoczny na świecie, trend który na szczęście ostatnio zaczął się odwracać. 
Brak wiedzy na temat tego kierunku architektonicznego uderzył mnie ostatnio ze zdwojoną siłą, gdy w telewizji usłyszałem że budownictwo polskie z epoki Gierka to brutalizm. Aż chciałoby się powiedzieć - "Boże, widzisz i nie grzmisz!" 

Narodowe Centrum Tańca, Paryż

Trochę historii
Brutalizm powstał w późnych latach czterdziestych XX wieku, jako jeden z nurtów późnego modernizmu. Jego nazwa pochodzi od francuskiego słowa „brut” – oznaczającego surowy, a dokładniej „béton brut” - czyli surowy beton. Określenie to było stosowane przez Le Corbusiera w stosunku do materiałów budowlanych. Jest on uważany za prekursora tego nurtu, a Unité d'Habitation i inne jego budynki inspiracją dla kolejnych twórców. Do rozprzestrzenienia się tego nurtu mocno przyczynili się Peter i Alison Smithson takim budynkami jak Szkoła średnia Hunstanton w Norfolk czy biurowiec gazety The Economist w Londynie.

Torres Blancas, Madryt

Z czym to się je?

Najważniejszymi założeniami brutalizmu są: „przestrzeń, konstrukcja i uwrażliwienie na właściwości zastosowanych materiałów.” Budynki brutalistyczne składają się z powtarzalnych i geometrycznych kształtów. Beton stanowi w nich podstawowy element konstrukcyjny, a z bliska można teksturę drewna używaną do jego szalunku. Mimo tego, iż ten materiał jest mocno związany z architekturą brutalistyczną, to nie wszystkie budynki z tego nurtu są wykonane z betonu. Innymi materiałami wykorzystywanymi przez architektów są: cegła, szkło, stal. Często, poprzez łączenie brutalizmu z betonem wynika przypisywanie wielu modernistycznym budynkom takiego powinowactwa. Tematem, który często przewijał się przez brutalizm jest eksponowanie funkcji, jaką pełni dany budynek. Brutalizm w swej formie jest trochę agresywny i często oderwany od otoczenia i w pewnym sensie przeciwstawia się gładkiemu modernizmowi. W pewnym sensie był za to krytykowany – za oderwanie od historycznego i architektonicznego tła otoczenia, w którym się znajdował. Budynki brutalistyczne rozpoznawane są także poprzez ekspresje elementów strukturalnych i surowe kształty.

Torre Velasca, Mediolan

 

Więcej niż architektura

Brutalizm jest bezpośrednio związany z ideologią społeczną, dlatego często uważa się, że w większym stopniu nosi znamiona architektonicznej filozofii niż stylu. Zakładała ona budowę nowego społeczeństwa, socjalistycznej utopii, w której najważniejsze byłoby poczucie etyki. W praktyce, wielu krytyków brutalizmu zwraca uwagę na nie przyjazność tej architektury, która może prowadzić nie tyle do integracji, co do dalszej alienacji jej mieszkańców.

Home Office Queen Annes Gate

Co z tą Polską?

W Polsce brutalizm jest praktycznie nieobecny, dwa najważniejsze przykłady to nieistniejący już w takiej postaci dworzec w Katowicach zaprojektowany przez zespół „Tygrysów” (Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński, Eugeniusz Wierzbicki) i bunkier sztuki w Krakowie (Krystyny Różyskiej-Tołłoczko) .

Dworzec w Katowicach

Brutalizm dzisiaj

Dla mnie brutalizm ma w sobie coś przyciągającego i za każdym razem, kiedy spotykałem się z tą architekturą nie mogłem oderwać od niej wzroku – czy to w Londynie, Madrycie, Rzymie czy poza Europą. Po upadku tego stylu (lub filozofii) w latach osiemdziesiątych brutalizm cieszył się złą sławą i wiele budynków tego nurtu zostało wyburzonych. Budownictwo to zostało napiętnowane i uznane ze nieludzkie, obrzydliwe i zimne. Ostatnio jednak wartość tej architektury jest dostrzegana na nowo, a wiele z nich wpisywane jest na listę zabytków. Inną spuścizną brutalizmu jest wpływ jaki ten styl miał i ma na m.in. konstruktywizm, dekonstruktywizm. Jeżeli będziecie zwiedzać kiedykolwiek miasto, które może pochwalić się brutalistycznymi budynkami to nie zapominajcie ich odwiedzić – może są trochę zapomniane i samotne, ale niosą ze sobą niezaprzeczalną wartość historyczną i architektoniczną.

Unité d'Habitation, Marsylia

Jeżeli kogoś zainteresował brutalizm to z całego serca polecam wątek na http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=542259

Wszystkie zdjęcia są wykorzystywane na podstawie otwartej licencji z Wikimedia.